Baza wiedzy
Fundacja rodzinna w praktyce – o czym pamiętać podczas tworzenia statutu?
Fundacja rodzinna jako nowa forma prawna funkcjonuje w polskim porządku prawnym już niemal dwa lata. Pomimo licznych opracowań i komentarzy, wciąż pojawiają się praktyczne wątpliwości dotyczące tworzenia, organizacji i działalności tych osób prawnych.
W poprzednim artykule dotyczącym fundacji rodzinnej omówione zostały podstawowe kwestie związane z rejestrowaniem, opodatkowaniem oraz organizacją fundacji – artykuł jest dostępny TUTAJ.
Niniejszy artykuł opisuje natomiast wybrane elementy, o których warto pamiętać podczas tworzenia statutu fundacji rodzinnej, tak aby zapewnić fundacji stabilność oraz efektywne zarządzanie majątkiem przez kolejne pokolenia.
1. Konstytucja rodzinna jako fundament statutu fundacji rodzinnej
Prawidłowo skonstruowana – zarówno pod względem formalno-prawnym, jak i organizacyjnym – fundacja rodzinna powinna odzwierciedlać wartości, cele oraz długoterminowe założenia fundatora w zakresie sukcesji. Jednym z narzędzi porządkujących te kwestie jest tzw. konstytucja rodzinna, która w kontekście prowadzonej przez fundację działalności gospodarczej może również pełnić funkcje konstytucji biznesu.
Konstytucja rodzinna to wewnętrzny dokument fundacji rodzinnej, który stanowi swego rodzaju wstęp do statutu fundacji oraz pomaga fundatorowi zidentyfikować kluczowe kwestie wymagające uregulowania w statucie. Bardzo często to właśnie w konstytucji rodzinnej fundator precyzuje zasady oraz mechanizmy sukcesji, których – ze względu na ich prywatny charakter – nie chciałby ujmować w statucie. Warto pamiętać, że statut fundacji rodzinnej musi zostać złożony do sądu rejestrowego, a w praktyce może być ujawniany również w innych okolicznościach (w szczególności tych związanych z prowadzoną przez fundację rodzinną działalnością gospodarczą).
W konstytucji rodzinnej można określić w szczególności:
wartości i misję fundacji – czyli podstawowe zasady, którymi powinna kierować się fundacja w zarządzaniu majątkiem i wspieraniu beneficjentów,
zasady sukcesji – czyli reguły, które powinny obowiązywać przy przekazywaniu majątku kolejnym pokoleniom, w tym kto i na jakich warunkach może zostać beneficjentem,
mechanizmy zarządzania – czyli rolę fundatora, organów fundacji i sposób podejmowania kluczowych decyzji,
ryzyka oraz sposoby ich minimalizowania i zabezpieczenia – obejmujące np. kwestie małżonków beneficjentów, podział świadczeń czy wpływ zmian życiowych beneficjentów na prawa do majątku.
Opracowanie konstytucji rodzinnej pozwala na przemyślane i świadome zaplanowanie struktury fundacji, minimalizując ryzyko przyszłych sporów i niejasności.
Z naszego doświadczenia wynika, że coraz więcej fundatorów decyduje się na opracowanie konstytucji rodzinnej aby kompleksowo określić wizję oraz zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej. Wspieramy fundatorów w tym procesie, pomagając im stworzyć dokument odzwierciedlający ich założenia i cele w sposób spójny z przyjętą przez nich strategią sukcesji.
2. Kompleksowe określenie kręgu beneficjentów fundacji rodzinnej
Zgodnie z art. 26 ust. 2 pkt. 4 ustawy o fundacji rodzinnej w statucie należy określić beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień. W praktyce statut fundacji rodzinnej może określać beneficjentów na różne sposoby, które są dostosowane do indywidualnych potrzeb fundatora oraz długoterminowych celów fundacji. Najczęściej spotykane rozwiązania to:
imienne wskazanie beneficjentów – poprzez podanie konkretnych danych określonych osób;
określenie beneficjentów jako grupy – poprzez podanie konkretnej grupy osób, którym przysługuje status beneficjenta (np. wszyscy zstępni fundatora / zstępni fundatora po ukończeniu 18 roku życia / rodzeństwo fundatora oraz ich zstępni itp.);
ustalenie zasad określania beneficjentów.
Z perspektywy założeń fundacji rodzinnej, a przede wszystkim jej sukcesyjnego charakteru, najlepszym rozwiązaniem jest uwzględnienie w statucie kilku metod określania beneficjentów jednocześnie. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest imienne wskazanie beneficjentów lub wskazanie konkretnej grupy osób oraz dodatkowo określenie zasad obejmowania statusem beneficjenta kolejnych osób w przyszłości. Takie rozwiązanie pozwala na większą elastyczność oraz zapewnia ciągłość funkcjonowania fundacji w dłuższym horyzoncie czasowym.
Podczas tworzenia postanowień statutu dotyczących beneficjentów kluczowe jest przyjęcie długoterminowej perspektywy, uwzględniającej dynamicznie zmieniające się sytuacje życiowe – takie jak zawieranie małżeństw, rozwody czy narodziny dzieci. Dla wielu fundatorów bardzo ważne jest rozstrzygnięcie kwestii statusu małżonków beneficjentów oraz określenie zasad dotyczących dzieci urodzonych lub przysposobionych przez beneficjentów fundacji. Co więcej, niektórzy fundatorzy już na etapie tworzenia fundacji mają precyzyjnie określone kryteria i wymagania, które muszą być spełnione aby dany podmiot uzyskał status beneficjenta. W takich przypadkach, rozwiązaniem może być zastosowanie w statucie konstrukcji z uwzględnieniem warunków lub terminów – np. beneficjentami fundacji będą zstępni fundatora pod warunkiem ukończenia 18 roku życia lub w przypadku śmierci beneficjenta XX YY beneficjentami stają się zstępni zmarłego beneficjenta.
Aby zapewnić prawidłowe i długotrwałe funkcjonowanie fundacji rodzinnej, warto określić w statucie zasady przystępowania nowych beneficjentów w przyszłości. W praktyce, proces ten może odbywać się na podstawie decyzji fundatora albo uchwały odpowiedniego organu fundacji – zgromadzenia beneficjentów lub zarządu. W pierwszym przypadku konieczne jest uwzględnienie również mechanizmu przyjmowania nowych beneficjentów po śmierci fundatora. Natomiast, gdy decyzja o nadaniu statusu beneficjenta należy do organów fundacji, należy zwrócić uwagę na większość głosów, która jest wymagana do przyjęcia takiej uchwały. Ze względu na wagę tej decyzji i jej wpływ na funkcjonowanie fundacji warto rozważyć zastosowanie większości kwalifikowanej zamiast pozostawania przy zasadach ogólnych (bezwzględnej większości głosów).
Obok procedury nadawania statusu beneficjenta, statut fundacji rodzinnej może również przewidywać przesłanki skutkujące jego utratą. W przypadku zaistnienia określonych w statucie okoliczności, beneficjent może zostać pozbawiony swojego statusu na podstawie np. oświadczenia fundatora lub uchwały zgromadzenia beneficjentów. W praktyce często wskazuje się następujące sytuacje wyjątkowe, które mogą prowadzić do utraty statusu beneficjenta:
popełnienie umyślnego ciężkiego przestępstwa na szkodę fundacji rodzinnej, fundatora, innego beneficjenta, członków organów fundacji lub ich najbliższych;
uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
uzależnienie od alkoholu lub środków odurzających;
uporczywe niewywiązywanie się z obowiązków rodzinnych względem fundatora lub pozostałych beneficjentów.
Określenie w statucie jasnych i precyzyjnych przesłanek utraty statusu beneficjenta pozwala na ochronę wartości i zasad przyjętych przez fundatora oraz zapewnia stabilność funkcjonowania fundacji w dłuższej perspektywie.
3. Dopasowane mechanizmy realizowania świadczeń na rzecz beneficjentów
Jednym z podstawowych celów fundacji jest spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Zasady wypłaty tych świadczeń mogą zostać kompleksowo uregulowane w statucie lub we wspomnianej powyżej konstytucji rodzinnej. Co istotne, zasady i warunki wypłaty świadczeń nie muszą być jednolite dla wszystkich beneficjentów. Dobrze skonstruowany system świadczeń powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb i sytuacji życiowych poszczególnych beneficjentów oraz jednocześnie zapewniać stabilność finansową fundacji rodzinnej.
Poniżej przedstawione zostały najczęściej stosowane mechanizmy realizacji świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej.
Świadczenia regularne – obejmują stałe, miesięczne wypłaty, które stanowią często formę zabezpieczenia podstawowych potrzeb beneficjentów.
Świadczenia warunkowe – przyznawane po spełnieniu określonych kryteriów – np. ukończenie studiów, podjęcie działalności gospodarczej lub osiągnięcie określonego wieku. Świadczenia warunkowe są również stosowane w celu utrzymania i konsolidacji majątku fundatora w odniesieniu do beneficjentów pozostających w związku małżeńskim lub innym związku, z którego może wynikać wspólność majątkowa. W takich przypadkach w statucie można uwzględnić zapis, zgodnie z którym beneficjent może otrzymać świadczenia dopiero od dnia ustanowienia w tym związku rozdzielności majątkowej bez wyrównania dorobków.
Świadczenia specjalne – przyznawane w szczególnych sytuacjach życiowych, takich jak finansowanie leczenia, edukacji, inwestycji biznesowych czy organizowanie uroczystości rodzinnych. Mają one na celu wsparcie beneficjentów w nagłych i wyjątkowych potrzebach.
Ograniczenia i mechanizmy kontrolne – mają na celu zapobieganie nieodpowiedzialnemu wydawaniu majątku fundacji rodzinnej. Do tego typu mechanizmów należą w szczególności limity wypłat świadczeń, możliwość zawieszenia świadczeń w określonych przypadkach oraz kilkustopniowa procedura wypłaty świadczeń polegająca na wprowadzeniu wymogu dodatkowej zgody na realizację świadczeń udzielanej przez fundatora lub odpowiedni organ fundacji rodzinnej.
Kategoryzacja beneficjentów – polega na podziale beneficjentów na różne grupy, z których każda wiąże się z określonymi uprawnieniami. Taki podział umożliwia precyzyjne dostosowanie zasad wypłat świadczeń do specyficznych potrzeb poszczególnych grup beneficjentów. Kategoryzacja może obejmować różne kryteria – np. wiek, stopień pokrewieństwa z fundatorem, status zawodowy, stan zdrowia.
Dobrze zaprojektowany system świadczeń pozwala na elastyczne i efektywne wspieranie beneficjentów oraz jednocześnie chroni majątek fundacji przed nieprzemyślanymi decyzjami. Dzięki temu fundacja rodzinna może realizować swoje cele przez pokolenia, zgodnie z wizją fundatora.
4. Podsumowanie
Zakładanie fundacji rodzinnej to złożony proces, który wymaga przemyślanego i starannego uregulowania kwestii organizacyjnych oraz formalno-prawnych. Podstawą fundacji rodzinnej jest dobrze opracowany statut, który nie tylko spełnia wymogi formalne, ale także w pełni odzwierciedla założenia fundatora w zakresie sukcesji, wartości rodzinnych oraz długoterminowych celów.
Ważnym elementem statutu jest wprowadzenie rozwiązań, które pozwolą dostosować fundację do dynamicznego otoczenia. Sposób określenia beneficjentów, zasady przystępowania nowych beneficjentów, regulacje dotyczące utraty tego statusu czy elastyczność w zakresie świadczeń są niezbędne do skutecznego zarządzania fundacją przez wiele lat, niezależnie od zmieniających się okoliczności. Dbałość o szczegóły w przygotowaniu statutu oraz zastosowanie konstrukcji takich jak konstytucja rodzinna przyczynia się do zapewnienia trwałości oraz długofalowego funkcjonowania fundacji.
Warto w tym procesie skorzystać z profesjonalnego wsparcia prawnego, aby mieć pewność, że dokumentacja fundacji rodzinnej jest zgodna z intencjami fundatora oraz obowiązującymi przepisami prawa.
_______
Autor artykułu
