Baza wiedzy
Fundacja rodzinna – nowa ustawa o sukcesji biznesu
22 maja 2023 r. do polskiego systemu prawnego wprowadzona została fundacja rodzinna, której podstawowym założeniem jest ułatwienie wielopokoleniowej sukcesji. Ta nowa forma prawna pozwala na połączenie ochrony prywatnych interesów rodzinnych fundatora z interesami związanymi bezpośrednio z prowadzonym biznesem. W niniejszym artykule odpowiemy na pytania dla kogo fundacja rodzinna może stanowić korzystne rozwiązanie, kto może stanąć na jej czele oraz jakie cele można zrealizować dzięki nowej instytucji prawnej.
Osobowość prawna, której są pozbawione m.in. spółki osobowe, pozwala fundacji na samodzielne kształtowanie swojej sytuacji prawnej w obrocie gospodarczym.
1. Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna stanowi całkowicie nową, a zarazem bardzo innowacyjną instytucję prawną (swego rodzaju narzędzie dostępne każdemu). Na podobieństwo spółki akcyjnej, czy spółki z o.o. jest osobą prawną, utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Jako strategiczne narzędzie, umożliwia ono nie tylko ochronę, lecz także zrównoważone dziedziczenie rodzinnego majątku przez kolejne pokolenia.
2. Co przewidują nowe przepisy?
Nowy podmiot w polskim prawie: fundacja rodzinna stanowi odrębny podmiot prawny.
Gromadzenie i ochronę majątku: głównym celem fundacji rodzinnej jest skoncentrowanie się na gromadzeniu i ochronie majątku, zwłaszcza o charakterze rodzinnym.
Elastyczność funkcjonowania: przepisy umożliwiają elastyczne kształtowanie zasad funkcjonowania fundacji oraz roli fundatora.
Określenie beneficjentów: fundator posiada dużą swobodę w określeniu kręgu beneficjentów i zasad przyznawania świadczeń, co pozwala na ograniczenie ryzyka związanego z zachowkiem.
Ochronę majątku prywatnego: nowe przepisy zapewniają możliwość efektywnej ochrony majątku prywatnego, szczególnie istotnego dla fundatorów zaangażowanych w biznes.
3. Fundator i beneficjent
Prawo do bycia fundatorem fundacji rodzinnej mają jedynie osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. W celu skorzystania z tego uprawnienia, osoba fizyczna powinna złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo testamencie. Z punktu widzenia praktyki i biznesu, największe znaczenie odgrywa pierwsza z wymienionych form ustanowienia fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna przewidziana przez polskiego ustawodawcę, w przeciwieństwie do modelów obowiązujących w Zachodniej Europie (np. w Liechtensteinie), nie pozwala na zakładanie fundacji rodzinnej przez inne podmioty prawa (np. spółki) niż osoby fizyczne. Wynika to m.in. z roli fundacji rodzinnej w Polsce, którą jest: (1) zarządzanie majątkiem należącym wcześniej do fundatora, (2) realizacja celów prywatnych, (3) bezpośrednio z nazwy fundacji – jako „rodzinnej”.
Fundator, decydując się na utworzenie fundacji rodzinnej, wnosi mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie. Nie może być ona jednak niższa niż 100.000 zł. Fundacja rodzinna, która została ustanowiona w testamencie może mieć tylko jednego fundatora. W przypadku utworzenia fundacji rodzinnej na mocy aktu założycielskiego, możliwe jest zaangażowanie kilku fundatorów. Zarówno akt założycielski, jak i testament powinny być sporządzone w formie aktu notarialnego. Obok oświadczenia fundatora (aktu założycielskiego lub testamentu) konieczne będzie ustalenie statutu fundacji. Jest to obowiązkiem fundatora.
Beneficjentem, czyli osobą lub organizacją, na rzecz której fundacja działa, może być każda osoba fizyczna, niezależnie od wieku, czy zdolności prawnej. Beneficjenci nie muszą być spokrewnieni z fundatorem, co daje szerokie możliwości obejmowania różnych grup odbiorców. Dodatkowo, fundacja może spełniać świadczenia także na rzecz organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego. Ustawa pozostawia fundatorowi dużą swobodę we wskazaniu kto będzie beneficjentem. Co ciekawe, beneficjentem może być również sam fundator.
4. Statut
Statut powinien zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Określa m.in.:
nazwę fundacji rodzinnej,
siedzibę fundacji rodzinnej,
szczegółowy cel fundacji rodzinnej,
beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień,
zasady prowadzenia listy beneficjentów.
Fundator ma możliwość stosunkowo swobodnego ukształtowania jego postanowień. Stanowi to istotny element w kreowaniu unikalnej struktury i celów fundacji, zgodnych z indywidualnymi potrzebami fundatora i jego wizją sukcesji.
Fundacja rodzinna jest powołana i działająca w interesie beneficjentów. Jej zadaniem jest realizacja na rzecz beneficjentów świadczeń określonych w statucie.
5. Spis mienia
Po ustaleniu statutu należy sporządzić spis mienia. W spisie mienia uwzględnia się prawa majątkowe, które zostały wniesione do fundacji rodzinnej przez fundatora lub inne osoby. Należy wskazać osobę dokonującą tego wkładu, precyzyjnie określając rodzaj i wartość każdego z elementów składających się na ten spis. Fundator jest obowiązany sporządzić spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Spis mienia powinien zostać sporządzony co najmniej w formie pisemnej.
6. Organy fundacji rodzinnej
Po sporządzeniu spisu mienia należy ustanowić organy fundacji rodzinnej, wymagane przez ustawę lub statut. Organami fundacji są:
zarząd;
rada nadzorcza;
zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd oraz zgromadzenie beneficjentów to organy, które są przewidziane w każdej fundacji rodzinnej. Rada nadzorcza jest natomiast organem fakultatywnym. Jeżeli liczba beneficjentów przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Organy fundacji rodzinnej przypominają te spotykane w spółkach kapitałowych (zarząd oraz rada nadzorcza). W spółkach kapitałowych występuje zgromadzenie wspólników (sp. z o.o.) czy też walne zgromadzenie akcjonariuszy (spółka akcyjna oraz prosta spółka akcyjna).
W przypadku fundacji rodzinnych mamy do czynienia ze zgromadzeniem beneficjentów. Zasiadają tam:
osoby fizyczne;
organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzące działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy.
Są to podmioty, na rzecz których fundacja ma w trakcie jej działalności spełniać świadczenia (np. wypłacać cyklicznie pieniądze lub udostępniać nieruchomość). Oprócz utworzenia organów do powstania fundacji rodzinnej, konieczne jest wniesienie funduszu założycielskiego (o wartości co najmniej 100.000 zł). W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim, należy tego dokonać przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych. W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, termin ten wynosi 2 lata od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
7. Działalność fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, czyli działalność zarobkową, wykonywaną we własnym imieniu i w sposób ciągły, w zakresie m.in.:
zbywania mienia, z wyjątkiem mienia nabytego wyłącznie w celu dalszego zbycia;
najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni i podmiotów o podobnym charakterze, mających siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach i podmiotach;
nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
udzielania pożyczek:
spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje;
spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik;
beneficjentom.
Nowa ustawa stanowi szczególne narzędzie ochrony rodzinnego majątku, a zarazem platformę umożliwiającą beneficjentom korzystanie z jego owoców. Dodatkowo, wykorzystując prawo przystępowania do różnych podmiotów gospodarczych, fundacja może zacieśniać więzi z rynkiem biznesowym, uczestnicząc aktywnie w spółkach, funduszach czy spółdzielniach. Należy pamiętać, że wartość tej instytucji tkwi w umiejętności łączenia przedsiębiorczości z troską o wspólne dobro. Poprzez określenie zasad inwestowania wniesionego do fundacji majątku, fundator nie tylko może ochronić rodzinny kapitał, lecz także zbudować fundamenty dla trwałego dziedziczenia, w którym przedsiębiorczość i rodzina występują obok siebie.
8. Jak założyć fundację rodzinną? Krok po kroku.
Przygotowanie
Zdecyduj o ustanowieniu fundacji: Określ, czy chcesz ustanowić fundację rodzinną za życia (w akcie założycielskim), czy też by fundacja rodzinna powstała na podstawie testamentu.
Przygotuj informacje: Ustal niezbędne informacje: nazwę fundacji, określ gdzie fundacja będzie mieć siedzibę, jakie będą jej cele statutowe, kto będzie beneficjentem. Oszacuj wartość funduszu założycielskiego, czyli tego jakie aktywa zostaną przez Ciebie wniesione do fundacji rodzinnej.
Notariusz
Określ statut fundacji: Razem z prawnikiem ustal szczegóły statutu fundacji, obejmujące m.in. cele, zasady funkcjonowania oraz organy fundacji.
Spotkanie: Skontaktuj się z notariuszem. Umów się na spotkanie w celu sporządzenia aktu założycielskiego.
Podpisanie aktu założycielskiego: Na spotkaniu u notariusza podpisz akt założycielski. Elementami tego dokumentu są: oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej wraz ze wskazaniem osoby fundatora (fundatorów), wysokości funduszu założycielskiego, nazwy fundacji rodzinnej.
Podpisanie statutu: Na spotkaniu u notariusza po złożeniu oświadczenia tworzącego akt założycielski złóż oświadczenie o ustanowieniu statutu. Ustalenie (podpisanie) statutu jest możliwe dopiero po podpisaniu aktu założycielskiego. Statut jest aktem kształtującym zasady funkcjonowania organów i działalności fundacji rodzinnej.
Spis mienia
Przygotuj spis mienia: Fundator przygotowuje spis mienia. Obejmuje on składniki majątkowe wniesione do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Spisu mienia nie dołącza się do wniosku o rejestrację fundacji rodzinnej. Niezbędne jest z kolei oświadczenie fundatora o wniesieniu mienia na pokrycie funduszu założycielskiego.
Organizacja fundacji
Ustanów organy fundacji: Do powstania fundacji rodzinnej wymagane jest ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut. Organami są: Zarząd, Rada Nadzorcza (opcjonalnie) oraz Zgromadzenie Beneficjentów. Przez ustanowienie organów fundacji rodzinnej należy rozumieć powołanie lub ustanowienie jej członków.
Wniesienie funduszu założycielskiego: Na pokrycie funduszu założycielskiego fundator może wnieść różne składniki mienia. Są to m.in.: nieruchomość, w tym: rolna, samochód, inne rzeczy ruchome, papiery wartościowe, środki pieniężne, wierzytelności, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zgłoszenie do rejestru
Zgłoszenie do Sądu Okręgowego: Zgłoś fundację rodzinną do Sądu Okręgowego, który prowadzi taki rejestr. Wniosek o wpis powinien zawierać wszystkie niezbędne dokumenty, w tym akt założycielski, statut oraz oświadczenia fundatorów.
Opłaty rejestracyjne: Pokryj opłaty związane z rejestracją, uwzględniając koszty rejestracji (500 zł). Rejestracja fundacji rodzinnej nie podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Oznacza to, że przy założeniu fundacji rodzinnej nie ponosi się opłaty za takie ogłoszenie.
Oczekiwanie na wpis: Oczekuj na wpis fundacji rodzinnej do rejestru. Z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych fundacja zyskuje osobowość prawną i może w pełni rozpocząć swoją działalność.
Działalność fundacji
Fundacja rodzinna w organizacji: Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji zarządza we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę. W szczególności nabywa prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciąga zobowiązania, pozywa i jest pozywana.
Rozpocznij pełną działalność: Po uzyskaniu wpisu do rejestru, fundacja rodzinna może w pełni rozpocząć swoją działalność, realizując statutowe cele, zarządzając majątkiem oraz spełniając świadczenia na rzecz beneficjentów.
9. Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna oraz jej beneficjenci mogą skorzystać z szeregu udogodnień na gruncie podatku dochodowego. Poniżej przedstawiamy, jak opodatkowane są fundacje rodzinne.
Jakie są zwolnienia podatkowe dla fundacji rodzinnej?
Wniesienie składników majątku do fundacji rodzinnej nie generuje obowiązku podatkowego, zgodnie z przepisami ustawy o fundacji rodzinnej. Nowelizacja przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadziła neutralność podatkową w przypadku wniesienia majątku do fundacji rodzinnej na gruncie CIT. Oznacza to, że proces ten nie generuje skutków podatkowych w zakresie podatku od osób prawnych. Podobnie, wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie stanowi zdarzenia generującego obowiązek podatkowy w kontekście podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). W rezultacie, skutki podatkowe są zminimalizowane, co stanowi korzyść dla zaangażowanych stron.
10. Podatek dochodowy CIT, a fundacja rodzinna
Fundacja rodzinna jako osoba prawna korzysta ze zwolnienia podmiotowego w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Obowiązek zapłaty zryczałtowanego podatku w wysokości 15% powstaje w momencie wypłaty środków beneficjentom lub przekazania mienia fundacji w związku z jej likwidacją. Warto zaznaczyć, że podstawę opodatkowania stanowi przychód równy wartości świadczenia lub mienia otrzymanego przez beneficjenta.
Ustawodawca przygotował katalog usług, który określa w jasny sposób rodzaje działalności gospodarczej fundacji. Wykroczenie poza katalog skutkuje koniecznością zapłaty podatku dochodowego CIT, którego karna stawka wynosi 25%.
11. Opodatkowanie podatkiem dochodowym - beneficjenci
Beneficjenci fundacji rodzinnej powiązani z fundatorem jako małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, pasierb, ojczym i macocha korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Dalsza rodzina, czyli osoby zaliczane do I i II grupy podatkowej są zobligowane zapłacić podatek dochodowy według stawki 10%. Pozostałe osoby niepowiązane z fundatorem – według stawki 15%. Fundacja rodzinna działa w tym przypadku w roli płatnika i jest zobligowana odprowadzić w ich imieniu należny podatek do Urzędu Skarbowego.
12. Co z innymi podatkami?
Fundacje rodzinne korzystają ze zwolnienia podmiotowego jedynie w kontekście podatku dochodowego. Warto zauważyć, że są one nadal zobowiązane do odprowadzania innych podatków, takich jak VAT czy podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC), zgodnie z ogólnymi zasadami obowiązującymi w tym zakresie.
13. Podsumowanie
Fundacja rodzinna to więcej, niż nowa instytucja prawna – to strategia dla przyszłości. Dzięki niej możesz zabezpieczyć swoją sukcesję, zadbać o swoich najbliższych oraz mieć wpływ na to, co będzie w nawet dalekiej przyszłości. W ramach prowadzonej działalności rachunkowej i księgowej, a także prawnej, oferujemy kompleksowe wsparcie dla wszystkich zainteresowanych zabezpieczeniem swojego życiowego biznesu i majątku. Pomagamy poprzez przygotowanie analizy opłacalności utworzenia fundacji rodzinnej. Wskazujemy na korzyści i oceniamy możliwe ryzyka. Co więcej, naszym celem jest wspieranie fundatora i rodziny w ustalaniu zasad funkcjonowania fundacji, opracowywaniu strategii sukcesji oraz pomocy we wszelkich formalnościach. Przygotowujemy również niezbędne dokumenty. Dostarczamy instrukcje, na co zwracać szczególną uwagę przy codziennym funkcjonowaniu fundacji rodzinnej oraz zapewniamy bieżące, stałe wsparcie na każdym etapie jej funkcjonowania – od strony księgowej, podatkowej oraz prawnej.
_______
Autor artykułu
Adrian Nowak
Radca prawny, partner
